Podstawą terapii logopedycznej nastawionej na rozwój mowy i komunikacji dziecka jest przeprowadzenie rzetelnej i dokładnej diagnozy. Pierwszym jej etapem jest wywiad z rodzicami lub opiekunami dziecka. Wywiad pozwala na zdobycie podstawowych informacji o dziecku, jego rozwoju i ewentualnych nieprawidłowościach. Kolejnym elementem jest właściwa diagnoza, którą dostosowuje się do wieku dziecka. U niemowląt sprawdzane są przede wszystkim: kontakt społeczny, odruchowe reakcje oralne, funkcje oralne, sensoryka oralna, rozwój dentalny, funkcjonowanie żuchwy, warg, podniebienia i języka, oddychanie, procesy językowe i formy komunikacji. W przypadku starszych dzieci głównym elementem badania jest określenie poziomu rozwoju mowy biernej – rozumienia części mowy, zdań, poleceń, dłuższych komunikatów, a także poziomu rozwoju mowy czynnej – umiejętności powtarzania, nazywania, budowania zdań, realizowania różnych form wypowiedzi. Sprawdzane są również: zasób słownictwa, umiejętność tworzenia poprawnych konstrukcji gramatycznych, mowa spontaniczna dziecka. Zarówno w przypadku dzieci mówiących jak i niemówiących badane są umiejętności komunikacyjne dziecka – określenie form i poziomu rozwoju komunikacji, ustalenie, jakie spełnia ona funkcje. Przeprowadza się diagnozę umiejętności bazowych i gotowości do komunikacji symbolicznej (podstawy poznawcze, podstawy społeczne, podstawy percepcyjne), diagnozę kandydata na użytkownika AAC (umiejętności komunikacyjne dziecka, diagnoza środowiska językowego oraz diagnoza zapotrzebowania na słownictwo). Kolejnym elementem diagnozy jest zbadanie budowy i sprawności narządów mowy: warg, języka, podniebienia, żuchwy. Ocenie podlegają zgryz i uzębienie dziecka. Sprawdzana jest również praksja oralna. Istotna jest także ocena oddychania, tempa mowy, akcentu, intonacji – prozodii mówienia, słuchu fonetycznego i fonemowego. Należy także zwrócić uwagę na możliwości artykulacyjne dziecka przejawiające się w realizacji w mowie poszczególnych głosek języka polskiego. Trzeba zaobserwować, czy głoski nie są opuszczane, zastępowane innymi lub deformowane, np. w postaci ubezdźwięcznienia lub w trakcie nosowania. Ocenie podlega także płynność mówienia, w przypadku jąkania ustalić należy jego przyczynę, rodzaj, stopień nasilenia. Zbadanie wszystkich tych elementów pozwala na stworzenie kompleksowego programu terapii logopedycznej i realizowanie go w trakcie terapii.